Orlofsréttur

Um orlof er fjallað í lögum um orlof nr. 30/1987, í 11. gr. laga nr. 70/1996 um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins og í kjarasamningum. Í lögum um orlof er kveðið á um lágmarksorlof og er ekki heimilt að semja um minni rétt.

Hafa þarf í huga muninn annars vegar á rétti starfsmanns á fríi (orlofi) og hins vegar rétt  hans til launa í fríinu (orlofslauna og/eða orlofsfjár).

Dæmi:  Starfsmaður sem ræður sig til nýrra starfa hjá atvinnurekanda á alltaf rétt á  orlofi samkvæmt orlofslögum í 24 daga. Það er hins vegar háð ávinnslu fjölda  orlofsdaga hvað hann fær í orlofslaun, þ.e. ca 2 dagar fyrir hvern unnin mánuð. Hafi  starfsmaður einungis unnið í 6 mánuði á hann rétt á launum a.m.k í 12 daga í  orlofinu en hann getur hins vegar verið samtals 24 daga í orlofi þar af 12 daga  launalaust.

Lágmarksorlof er tveir vinnudagar fyrir hvern unninn mánuð í fullu starfi. Í kjarasamningum hefur verið samið um lengri orlofsrétt á grundvelli lífaldurs og/eða starfsaldurs.

Áunnið orlof/orlofsréttur opinberra starfsmanna (ríkisstarfsmenn og starfsmenn sveitarfélaga) m.v. fullt starf:
Lágmarksorlof skal vera 240 vinnuskyldustundir eða 30 dagar miðað við fullt ársstarf. Starfsmaður sem hefur unnið hluta af fullu starfi eða hluta úr ári skal fá orlof 20 vinnuskyldustundir fyrir fullt mánaðarstarf.

Áunnið orlof/orlofsréttur á almennum markaði m.v.  fullt starf:

Starfsmaður sem hefur áunnið sér 27 eða 30 daga orlofsrétt hjá fyrri vinnuveitanda fær hann að nýju eftir þrjú ár hjá nýjum atvinnurekanda, enda hafi rétturinn verið sannreyndur.

Orlofsárið er frá 1. maí til 30. apríl (ávinnslutímabil orlofs).  Á þessu tímabili ávinnur starfsmaðurinn sér rétt til orlofs og orlofslauna á næsta orlofsári. Sumarorlofstímabil er frá 1. maí til 15. september, nema hjá stafsmönnum sveitarfélaga þar sem tímabilið er frá 15. maí til 30. september.

Opinberir starfsmenn eiga rétt á að fá a.m.k. 20 virka daga (160 vinnustundir) af orlofi sínu á sumarorlofstímabili og allt að fullu orlofi á sama tíma, verði því við komið vegna starfa stofnunar. Samhljóða ákvæði er að finna í kjarasamningi aðildarfélaga BHM og SA.

Þeir starfsmenn hjá hinu opinbera sem samkvæmt skriflegri ósk vinnuveitenda fá ekki fullt orlof á sumarorlofstímabili, skulu fá 25% lengingu á þeim hluta orlofstímans sem veittur er utan sumarorlofstímabils.

Ef starfsmaður Reykjavíkurborgar tekur hluta orlofs eftir að sumarorlofstímabili lýkur lengist orlofsrétturinn um fjórðung. Á almennum vinnumarkaði gildir sama regla en frestun orlofs skal þá vera að beiðni vinnuveitanda (yfirmanns). Þetta á einnig við hjá öðrum sveitafélögum en Reykjavík. Lenging orlofs hjá öðrum sveitarfélögun en Reykjavík er hins vegar 33%, ef það er tekið eftir að sumarorlofstímabilinu lýkur.

Yfirmaður ákveður í samráði við starfsmann hvenær orlof skuli veitt.  Honum er skylt að verða við óskum starfsmanns um hvenær orlof skuli veitt og skal það veitt á sumarorlofstíma, sé þess óskað af hálfu starfsmanns og því verði við komið vegna starfa stofnunar/vinnustaðar.

Veikist starfsmaður í orlofi, telst sá tími sem veikindum nemur, ekki til orlofs enda sanni starfsmaður með læknisvottorði að hann geti ekki notið orlofsins.

Heimilt er að fresta töku orlofs um allt að einu ári með samþykki yfirmanns.  Ef starfsmaður ákveður, með samþykki yfirmanns, að fresta töku orlofs þá leggst saman orlof þess árs og hins næsta til orlofstöku síðara árið.

Hafi starfsmaður ríkisins sem átti gjaldfallið orlof þann 1. maí 2019, allt að 60 daga, ekki nýtt þá daga fyrir 30. apríl 2023, falla þeir dagar niður sem eftir standa.

Ef starfsmaður tekur ekki orlof eða hluta af orlofi samkvæmt beiðni yfirmanns þá geymist orlofið til næsta árs ella ber að greiða starfsmanni yfirvinnukaup fyrir þann tíma.

Atvinnurekandi getur ekki ákveðið einhliða orlofstöku á uppsagnarfresti.  M.ö.o. þarf að afla samþykkis starfsmanns ef ætlunin er að fella orlofstöku hans inn í uppsagnarfrestinn.   Samþykki starfsmaður ekki slíka tilhögun á hann rétt á að fá orlofið gert upp við starfslok. Geri starfsmaður kröfu um orlofstöku á uppsagnarfresti og vinnuveitandi fellst á þá kröfu þannig að ekki komi til lengingar uppsagnarfrests er æskilegt að ganga frá slíku með skriflegum hætti.

Samkvæmt lögum um fæðingar- og foreldraorlof nr. 95/2000 skal fæðingarorlof reiknast til starfstíma við mat á starfstengdum réttindum, svo sem rétti til orlofstöku og lengingar orlofs samkvæmt kjarasamningum, starfsaldurshækkana, veikindaréttar og uppsagnarfrests.  Fæðingarorlof skerðir ekki rétt til orlofslauna hjá opinberum starfsmönnum. Á almennum markaði öðlast foreldrar í fæðingarorlofi rétt til frítöku en eiga ekki rétt á orlofslaunum (vegna þeirra daga sem ávinnast í fæðingarorlofi).

Hafi starfsmaður á orlofsárinu verið í launalausu leyfi frá störfum eða ólaunuðu veikindaleyfi skerðist ávinnsla til orlofstöku og orlofslauna.